Archivo del mes: marzo 2019
Nafarroako Bertsolari Txapelketak: Bizitzari emandako txapela
Bortzgarren aldiz irabazi du Julio Sotok Nafarroako Bertsolari Txapelketako txapela. Eneko Lazkoz pasatu da Sotorekin batera buruz burukora. Joxema Leitzak jantzi dio txapela. Julio Soto, atzo, Nafarroako Bertsolari Txapelketako txapela jantzi berritan.
1.350 pertsona, 2700 esku. Zortzi bertsolari oholtzan eta bertsotarako gogoz bertsozalea. Ia lau orduko jardunaren ondotik, 2019ko Nafarroako Bertsolari Txapelketak badu txapelduna: Julio Soto Ezkurdia. Txapelduna ez da berria, ordea, aitzinetik 2010, 2011, 2015 eta 2017. urteetan ere lortu baitu txapela. Haren atzetik sailkatu dira, hurrenez hurren, Eneko Lazkoz, Xabier Terreros, Joanes Illarregi, Julen Zelaieta, Eneko Fernandez, Xabat Illarregi eta Xabi Maia. Hasi eta buka saio fina egin zuen Sotok. Sotok ez ezik, bertsolari denek eman zuten berea, eta gogoratzeko moduko bertsoaldiak utzi zituzten denek.
Zortziko handiko ariketan senideak izatea egokitu zitzaien Xabat Illarregiri eta Lazkozi. 1936ko gerran hildako senide bat Erorien Haranean zuten, eta beren gorpuzkinak lortu berri zituzten. Saioko bertsorik ederrenetako bat bota zuen Illarregik: «gerra zibila pasa zen eta/ hauek bertan eroriak/ esku artean ditut hezurrak /ta parean hilobiak/ze pisu gutxi duten kutxek/ ta zenbat pisu historiak». Bertsoaldia fin bukatu zuen Lazkozek: «aitona bueltan ekarri dugu/ baina ez da bukatu dena/ herri aske bat eraikitzea/ omeneldirik onena». Saio guztian zehar arrazoietan indartsu ibili zen Lazkoz, goitik beherako bertsoak ekarriz.
Ariketa berean errefuxiatu bat etxean hartxea pentsatzen ari ziren adineko bikote bat ziren Terreros eta Joanes Illarregi. Ideia politak utzi zituzten biek. Fin ekin zion Terreroresek:«zalantza daukat guk zer eskaini/ahal diogun berari». Zorrotz erantzun zion Illarregik: «banderola bat dugu balkoian/ refuges welcome jarrita/ta orain onartzen ez baldin badut/sentitzen naiz hipokrita».
Hasieratik bero zen giroa eta zortziko txikiko ariketarekin lehertu zen plaza lehenengoz. Joanes Illarregik eta Zelaietak osatutako bertsoaldia izan zen denetan txalotuena. Somelierra zen Zelaieta eta Joanes bezeroa lau ardo probatu ondotik isildu gabe ari zen hizketan. Umoretsu ekin zion Zelaietak: «biok ez al daukagu/ jario oparoa/nik urrezko sudurra/ eta zuk ahoa». Fin erantzun zion Illarregik: «ta orain ezin isildu/ zortzireun hitz ia /eman beharko dizut/ nire iritzia». Azken bertsoan dastaketa 18 urtetik gorakoentzat zela aipatu zuen Zelaietak eta bukatzen asmatu zuen Illarregik: «horregatik utzi dut/ etxean anaia». Txalo zaparrada luzea jo zieten bertsozaleek.
Hamarreko txikian Maia eta Joanes Illarregik osatutako bertsoaldia izan zen fresko eta txaloetuena. Hemezortzi urteko gazteak ziren biak. Illarregik argi zuen bozkatuko zuela, Maiak, aldiz, zalantzak zituen. Illarregik arrazoi serioak ongi josiz bertsoaldi ederra egin zuen: «iraultza ez da egiten/ ta oso ongi dakit/ bozkatu gabe eta/ etxeko sofatik». Erantzuten asmatu zuen Maiak: «baina hurrengo hauxe/egiten dut nire/iraultza ez da egiten/ bozkatuta ere».
Hasi eta buka saio biribila egin zuen Sotok eta bakarkako lanean bete-betean jo zuen. Ondorengo gaia jarri zion Alaitz Rekondo gai jartzaileak: «Zure bilobak gaur jaso du sexuz aldatzeko lehen hormona tratamendua». Bigarren bertsoan borobildu zuen ordura arte egindako jarduna: «haseran dudan jartzen genitun/ entzundako berbaroak/ ze badakizu genero rolak/ horren dira barbaroak/ baina agudo eskeini ditut / babes eta abaroak/ ta ja dauzkat laurogeitahamar/gara geroz zaharragoak/ baino halare nahiz karka fama/ hartzen duen zahartzaroak /susmoa daukat ez ote garen/ gu buruz zabalagoak». Sotorekin batera Lazkozek kantatu zuen buruz burukoan. Seiko motzeko ariketan ipuin tradizionaletako printzesak ziren biak. Ipuinetan duten paperaz nazkaturik ipuinak berridatzi nahi zituzten.«Zuk bezelaxe interes / haundia daukat nik berez/ez dut izan nahi printzesa eta/arroxa ere ez» ekin zion saioa Lazkozek. Indartsu erantzun zion Sotok: «garrantzitsu da gaztea/gaur askeago haztea/garai horretan eraikitzen da/identitatea». Bertsoaldia borobildu zuen Lazkozek: «sortu zaigu aburua/ aldatzeko liburua/ baina lau orrik ezingo dute/ konpondu mundua».
Eztandarik indartsuena Joxema Leitza oholtzara igo zen unean izan zen. Txapeldunari txapela janzteko ardura emanda, bertsoaren alde egin duen lan eskerga eskertu nahi izan zion Nafarroako Bertsozale Elkarteak, eta luze eta ozen jo zioten txalo Leitzari Araitasunara bertaratutako bertsozaleek ere.
Txapela jantzi ostean bizitzaren ederrari eskaini zion Sotok: «Ez da uste bezain zaila/ zoriona aurkitzea/ besteei pakea eman/ zein norberak sentitzea/baldintza derrigorra da/ orainean gelditzea/burua atzoan edo geroan ez ipintzea/nahiz gertatu gozatzea/bezelaxe sufritzea/ondoan norbait sortzea/ondoan norbait hiltzea/nahiz gertatu gozatzea /bezalaxe sufritzea/bere poz eta bere min/ ederra da bizitzea». Agur horren ostean, txalo zaparrada luzearekin bukatu zen finala.
Berria. 2019ko martxoak 24
Franco creó campos de concentración en Navarra para cerca de 8.000 presos
La dictadura franquista ideó un sistema de campos de concentración con más de 300 instalaciones entre las que se encontraban cuatro ubicadas en Pamplona, Tafalla y Estella durante la Guerra Civil. Por estos campos, entre cuyos objetivos también estaba el exterminio de los enemigos del golpe de Estado, pudieron pasar a nivel de todo el Estado entre 700.000 y un millón de personas. En el caso de Navarra tenían una capacidad acumulada para casi 8.000 personas. Como sucedió con otras vertientes de la represión franquista, en una zona sin frente de guerra como la Comunidad Foral, la población reclusa no eran prisioneros de guerra sino sobre todo represaliados políticos. La investigación realizada por el periodista Carlos Hernández de Miguel en su libro Los campos de concentración de Franco ha confirmado otros trabajos previos a nivel navarro en relación a la cárcel del Convento de la Merced en Pamplona o del Monasterio de Irache en Estella pero ha sacado a la luz, tirando de documentación oficial del incipiente gobierno franquista de Burgos, algunos lugares de los que no se tenía conocimiento como el uso como campo de la ya desaparecida Academia Militar de Tafalla, por ejemplo. Estos campos fueron cerrándose para finales de 1939.
– Un investigación desvela cómo se usaron varios lugares de Pamplona, Tafalla y Estella con esta finalidad
– Formaban parte de una red estatal de represión de más de 300 instalaciones
La principal aportación del trabajo de Carlos Hernández tiene que ver con la acotación metodológica de lo que es un “campo de concentración” y el hecho de haber logrado una visión global de esta vertiente de la represión franquista para lograr una foto a nivel estatal. Respecto a la primera cuestión, la clave se la dieron los propios franquistas que, en su estructura militar y administrativa, contaban con una dirección de Inspección de Campos de Concentración a manos del militar Luis Martínez Pinillos y dependiente directamente de Franco. Extraer este organigrama no es una tarea fácil ya que evidentemente el grado de sistematización de una mentalidad alemana nazi y de una española fascista están a años luz en materia organizativa. Son dos fenómenos diferentes, pero sí que comparten varias de sus finalidades, entre ellas la de clasificar y exterminar. En segundo lugar, Carlos Hernández cree que era necesario un barrido general en este ámbito ya que las investigaciones eran desiguales según las temáticas y las autonomías. “Me gusta hablar de que esto ha sido un trabajo coral, una investigación conjunta que ha partido de la lectura de todo lo publicado hasta ahora y se ha completado con la aportación de muchas personas”, señala.
Diario de Noticias, 24 de Marzo de 2019
