Iruñean Kantuz, diez años cantando en euskera por las calles

Como cada primer sábado de mes, cientos de personas cantarán mañana por las calles del Casco Viejo. Pero EL DÍA ES ESPECIAL. Iruñean Kantuz cumple diez años
Agurtzane Guruziaga, Mikel Aranburu, Juan del Barrio, Txema Hidalgo y Víctor Valencia, de Iruñean Kantuz.
Salen de Mercaderes y terminan en la parte alta de Estafeta. Empiezan cantando el Agur Jaunak y acaban con el Boga Boga. Son centenares y cualquiera puede unirse a ellos y entonar en euskera conocidas melodías de la música tradicional vasca. Iruñean Kantuz celebrará mañana su décimo aniversario, diez años desde que salieron a la calle, primero tímidamente y ahora convertidos en todo un fenómeno que se ha hecho imprescindible en cualquier fiesta popular.
Juan del Barrio, uno de los veteranos del grupo, recuerda los inicios en 2005: “Había visto el Kantuz en Baiona y Donostia, y contacté con algunos grupos corales, pero sin demasiado éxito”, explica. Un día se encontró con Víctor Valencia, que también había escuchado cantar en el mercado de Baiona. “Hablamos y me dijo: hay que salir el próximo sábado, y así lo hicimos”, señala Del Barrio. El 3 de septiembre de 2005 salió el primer Kantuz en Pamplona, unas decenas de personas reforzadas por otras de Donostia. Fue una gran fiesta. Aquel día hubo comida en el Askartza, sobremesa de canciones y una larga tarde por el Casco Viejo.
Desde entonces Iruñean Kantuz no ha dejado de salir a la calle, llueva o nieve, siempre con el mismo recorrido, cada primer sábado de mes, excepto en agosto y en julio si el primer sábado coincide en Sanfermines. Pronto constituyeron una pequeña junta a la se fueron incorporando asociaciones como Orreaga Fundazioa, Muthiko Alaiak, Euskal Kantuzaleen Elkartea, Euskaldunon Biltoki o Manexak, y siguieron creciendo. Han editado tres kantutegis (cancioneros) y dos discos, uno de ellos grabado en plena calle.
Pero sobre todo Iruñean Kantuz ha supuesto un fenómeno que se ha expandido por barrios y pueblos: Rochapea, Arrosadía, Burlada, Huarte, Zizur, Barañáin, Villava, Tudela, Tafalla, Estella-Lizarra, Leitza, Goizueta y muchos más. Y sobre todo, se ha extendido su espíritu. “Ahora mismo no hay iniciativa popular que no cuente con el Kantuz, desde el Nafarroa Oinez a cualquier fiesta”, sostiene Del Barrio. Han aparecido grupos organizados que ensayan las canciones. Incluso Orreaga Fundazioa organiza otros cinco Kantuz en Iruñea, en fechas señaladas: San Francisco Javier, San Saturnino, Carnavales, San Fermín Txikito y San Fermín, donde se llegan a juntar mil personas.
El repertorio bebe de numerosas fuentes: coplas del zuberotarra Etxahun, canciones de Oskorri, que precisamente mañana se despide de Pamplona en Baluarte, o temas más modernos pero ya clásicos de Urko, Lertxundi, Lete y otros muchos. El filón es inagotable. Txema Hidalgo ha investigado y publicado dos tomos con cerca de 1.500 kantuzaharrak recopilados en Navarra y tiene otros 1.500 aún por publicar. Poco a poco, los van incorporando al repertorio.
Es una labor necesaria porque “la costumbre de cantar se había ido perdiendo y, con ello, las canciones”, afirma Hidalgo. “Cuando yo era chico se oía cantar en la calle, en las tabernas, pero todo eso había desaparecido”, abunda Del Barrio.
En la memoria de los diez años pasados quedan nombres propios que desde Iruñean Kantuz quieren recordar en el aniversario. El desaparecido Eugenio Arraiza o Peio Goñi, director durante muchos años que lo dejó hace unos meses. También akordeolaris como Roberto Antzano o Víctor Valencia, que ponen la música junto a gaiteros, txistularis o las castañuelas de Pedro Romeo.
Nunca pidieron permisos para salir a la calle pero se enorgullecen de no haber tenido jamás un incidente. “Tenemos un cuidado exquisito en no llevar ningún signo que pueda ofender a nadie, ni pancartas, ni pegatinas, ni canciones políticas. Salimos con una sonrisa en la boca y cuando terminamos nos da un subidón”, resume Hidalgo. Y es que el Kantuz es un acto amable en el que los turistas se quedan “con la boca abierta”, tercia Víctor Valencia. Lamentan que no se incorpore más gente joven y se congratulan de la masiva presencia de mujeres, “más que hombres”, destaca Agurtzane Guruziaga.
Así que mañana saldrá el Iruñea Kantuz del décimo aniversario con buen tiempo asegurado. No hace falta cantar bien ni saberse las letras para unirse al grupo. “Se trata de que la gente salga de las aceras y cante, de pasarlo bien, de afirmar nuestra identidad, de que en Iruñea se oiga el euskera y se oiga cantar”, resume Txema Hidaldo.
Diario de Noticias, 6 de Noviembre de 2015
Euskaratik edan eta kantatu

«Goxoa, polita, lagun artekoa eta gure kulturarekin gozatzeko aukera ematen duena». Hitz horiek erabili ditu Karrikiri elkarteko Juan Luis Etxaburu Ondarruk Iruñean Kantuz definitzeko. Ongi gogoratzen ditu hasierako saio haiek, eta argitu du ia ez direla aldatu, orain jende gehiago biltzen den arren. «Orduko herri izaera eta giro ederra mantentzen dira».
Ez zen ustekabean sortutako ekinbidea izan, euskal kulturako hainbat ekintzailek buruan bueltaka baitzeukaten halako zerbait egitea. Azkenean, Bittor Balentzia eta Juan del Barrio musikari eta kantuzaleak elkartu, eta aste batetik bestera Iruñean Kantuz antolatu zuten, lehen aldiz. Donostiako Kantu Jira martxan zen ordurako, eta inauguraziora gonbidatu zituzten; 35 bat kide etorri ziren, eta urteurrena ospatzeko ere etorriko dira.
«Hiri handi samarretan nahiko galdua zegoen euskal kantak kalera ateratzeko ohitura, eta nolabait berpiztu nahi izan dugu hori», jakinarazi du Mikel Haranburu Euskal Kantuzaleen Elkarteko arduradunak. «Lagun artean euskaraz kantatzeak ez du preziorik. Ongi edo gaizki kantatzen dugun gutxienekoa da». Etxaburuk, halere, kanta eta kanta artean kopatxo bat ardo edateak ahots hobea izaten laguntzen duela aitortu du, barre artean.
Euskara, kalean bizi-bizirik
«Bere xumetasunean, sekulako arrakasta izan du. Eguerdiko hamabietan 30-40 lagun elkartzen garen arren, azkenean 300 bat ere izaten gara ia beti. Horrek sekulako euforia sentiarazten digu», dio Haranburuk. «Manifestazio bat dela dirudi», gehitu dio Etxaburuk. Prestakuntza aldetik ez du gauza handirik behar; musikariren bat, abestien letrak eta kantuzaleak. Antolaketa merke ateratzen bada ere, «etekin soziala izugarria» dela ohartarazi dute. Halaber, hamar urteotan kantutegiaren hiru edizio amaitu direla jakinarazi dute.
Euskaraz dakitenak nahiz ez dakitenak biltzen dira hileko lehen larunbatero Mercaderesen, eta Estafeta kalean zehar euskal tradizioko abestiak kantatzen dituzte, baina baita modernoagoak direnak ere. Haranbururen arabera: «Sakoneko sentimendu bat dago hor; euskaldunak ez direnek ere hizkuntzatik hurbilago sentitzen dute beren burua kantuen bidez». Ondarruk baieztatu du egun horretan askoz euskaldun gehiago ikusten dituela normalean baino. «Zerbait ondo egiten ari garen seinale. Euskara kalean bizirik dagoela erakusten dugu, eta jendearen estimua duela. Bai euskaldunok eta bai euskaraz ez dakiten euskaltzale horiek. Euskal kultura Iruñean presente egoteko bertze bide bat da».
Parte hartzaileen adinaren batez bestekoak, baina, zapore gazi-gozoa uzten du, kide gehienak helduak baitira. «Herri kulturaren transmisioan nolabaiteko arazoa dagoela iruditzen zait. Jende gazte askok ez ditu ezagutzen guretzat oso ohikoak diren kantak eta kantariak. Gainera, nekez aditzen dira euskal kantak irratietan, eta horrek ere eragiten du. Baina arazoa ez dago kantagintzan bakarrik», aitortu du burumakur Haranburuk.
Gaur ez dira Mercaderesen bilduko, Udaletxe plazan baizik. Hamargarren urteurrena ospatzeko eta orain arteko ibilbidea laburtzeko, solas batzuk egingo dituzte, eta pankarta baten atzean argazkia aterako dute han bildutakoek. Joseba Asiron Iruñeko alkateak ere hitz batzuk esango ditu, eta esker onez hartu dute antolatzaileek hori, orain arte udalarekin zuten harremana hutsaren hurrengoa baitzen. Txalaparta emanaldiaren eta aurreskuaren ondoren, ohiko saioa egingo dute, Donostiatik etorritako lagunekin batera. Azkenik, kantu bazkarira joango dira, Don Bosko jatetxera.
Hamarkada honetan zendutakoak gogoratuko dituzte; besteak beste, Euskal Kantuzaleen Elkarteko Eugenio Arraiza. Pello Goñi ere omenduko dute, zazpi urteren ostean zuzendaritza uztea erabaki baitu. Haiek hasitako bideari jarraituko diotela azpimarratu dute Etxaburuk eta Haranburuk. Jendeak inolako loturarik ez badu ere, Etxaburuk uste du ohitura biziberritu horrek finkatua duela bere bidea: «Esango nuke Iruñean Kantuz-ek nahiko ziurtatuta daukala jarraipena, sustraiak errotu dituelako. Jada ez da propagandarik ere egin beharrik, askotan; jendeak badaki noiz biltzen garen. Kantuarekin gozatzen jarraitzeko gogoa dugu, eta hori egingo dugu, gure kultura aldarrikatuz».