Cultura / Kultura
Nafarroan euskara bizirik bada milaka lagunen lanari esker dela erakutsi zuten
Euskarak traba ugari ditu Nafarroan. Hezkuntza arloan eta komunikabideetan normalizazioaren aurka egiten dute. Gogorra da maiz Nafarroan euskalduna izatea. Oztopo horien gainetik, ostera, euskarak bizirik dirau eta aurrera egin du, milaka lagunen lanari esker. Testigantza horiek bildu ziren atzo Anaitasunan. Txalotzeko eta eskertzeko. Eta abian den aldaketak euskara oinarri izatea ezinbestekoa dela ere aldarrikatu zuten.
Emozioa agindu zuten Kontseiluko kideek eta emozioa izan genuen atzo arratsaldean Iruñeko Anaitasuna kiroldegian. Nafarroan ere, oztopo guztien gainetik, euskara bizirik dagoela aldarrikatu zuten. Horretarako, lan eskerga egin behar izan bada ere. Juan Kruz Lakasta Euskalerria Irratiko esatariak Ruper Ordorikaren hitzak hartuta nabarmendu zuenez, «Nafarroan euskalduna izatea gauza ederra da, baina gogorra ere bai».
Nafarroan bizi diren egoera gogorren berri eman zuten atzo Anaitasunan, bai. Baina hizkuntzaren indarraren berri ere izan zen.
Eneko Olasagasti zinema zuzendariak prestatu zuen ekitaldia oso sinbolikoa izan zen. Goitik behera beltzez jantzitako pertsonaia batzuek euskarari trabak jartzen zizkioten behin eta berriz. “Baldorba” abesten zuen talde bat harresi baten atzean utziz, adibidez, Nafarroak pairatzen duen zonifikazioaren isla. Herritarren lanari esker harresi hori bota eta euskararen zutabeak altxatu zituzten. Baina zutabeak zutitutakoan beltzez jantzitakoak bueltatzen ziren egindakoa suntsitzera. Behin eta berriz, ekitaldi osoan zehar. Hamaika bider.
Anaitasunako pistan paraturiko aulkietan eserita zeuden herritarrak altxatu eta harresia osatu zuten arte. Beltzez jantzitakoek ez zuten aukerarik izan eta etorritako bidetik bueltatu behar izan zuten.
Sinbolismoa bai. Publikoaren parte hartzea ere bai. Baina testigantza ugari ere izan genituen atzo Anaitasuna kiroldegian. Bideoz zein zuzenean.
Artaxoa eta Mendigorriako haurren amen testigantza izan zen horietako bat. 1.400 ikaslek bost milioi kilometro egin behar dituzte urtean, euskaraz ikasi ahal izateko. Euren herrietan eskola dute, baina ez euskarazkoa. Euskararen Foru Legeak ezartzen duen muga artifizialak eskubide hori kentzen die.
Eguraldi kaskarra denean gurasoek izaten duten beldurra gertutik ezagutu genuen. Hiru urteko haur bat auto batean sartzea zein neurriko ahalegina den entzun genuen. Esfortzuak gertutik sumatu genituen. Baina horiekin batera, elkartasuna ere badela jakin genuen. Euskararen aldeko jaiak izan direnean herritarrek egindako lanaren berri izan genuen. Elkarte ugarik egindako guztiaz konturatu ginen.
Eta atzo Anaitasunan izan ez bazen ere, Patxi ezagutu genuen. Artaxoa eta Mendigorriatik Garesera ikasleak eramaten dituen taxiaren gidaria. Zonifikazioak bezala ez hanka ez bururik ez duen egoera batek ezohiko harremanak sortzen ditu. Eta euskaraz ikasten duten haur horientzat Patxi ez da taxi gidaria soilik, osaba baizik. Familiakoa ez bada ere.
Zalantzarik gabe, unerik hunkigarriena Adrian Marturet gogoratu zutenekoa izan zen. Bederatzi urte zituen hil zenean. Bere herrian ezin zuen euskaraz ikasi eta Lizarrara joaten zen egunero. Oraindik ere urtean bost milioi kilometro egiten dituzten haur horien antzera. 1999an hil zen Adrian. Eta egoera ez da konpondu. Oraindik ere. Txalo zaparrada ugari izan ziren atzo Anaitasuna kiroldegian, baina Adrianen amak, Arantza Asiainek jaso zuen txalo zarta bero eta hunkigarriena. «Gure seme-alabak ez dira bigarren mailakoak. Lehen mailakoak dira eta eskubide guztiak dituzte», nabarmendu zuen Adrianen amak oholtza gainetik. Eskubide guztiak dituzte, bai. Baina legeak ez dizkie onartzen. Eta errepidea ongi baino hobeto ezagutzen dute.
Euskararen transmisioa bermatzeko ahaleginak egin dituzten gurasoen lanak ere txalo ugari jaso zituen. Fabrikan txandako lana egin eta gero euskaltegirako bidea hartzen zuten gurasoen istorioak entzun genituen. Izan ere, motibazio handia zuten, ikastolara joaten ziren seme-alabekin euskaraz hitz egin ahal izateko, etxeko lanekin lagundu ahal izateko. esfortzu handia egin zuten eta helburua bete zuten. Are gehiago, egun bilobekin euskaraz aritzeko gai dira.
Euskarak Nafarroan etsai ugari baditu ere, hizkuntza honen aldekoak ere asko direla erakutsi zuten atzo Iruñeko Anaitasunan.
Euskara ardatz izango duen aldaketa behar dela nabarmendu du Paul Bilbaok
Euskarak Nafarroan ere aurrera egin duela eta hori ospatu beharra dagoela; horixe adierazi zuen atzo Anaitasunan Kontseiluko idazkari nagusi Paul Bilbaok. «Azken urteotan euskararen benetako historia zertan izan den ikusten ari gara. Izan ere, guztion lanari esker, gizartea aldatzen ari gara», esan zuen.
Gauzak horrela, Nafarroan aldaketa behar dela nabarmendu zuen. «Mezu hori gero eta gehiago ari gara ikusten, entzuten, sentitzen. Aldaketa ezinbestekoa da. Halere, kasu! Aldaketa ez da benetakoa izanen, euskarak ez badu zentralitatea hartzen. Gu ere aldaketaren premian gaude, baina euskara ardatz izango duen aldaketa», zehaztu zuen.
Aldaketa hori egokia izan dadin, euskararen normalizazioaren zutabeak indartu behar dira. Lehena, marko juridikoa da. Egungo zonifikazioa gaindituko duen legea eskatu zuen, bazterkeriarik gabekoa eta eskubide berdintasunarekin. Bigarren zutabea plangintza da, Nafarroako Gobernuak ez baitu euskara normaltzeko planik. Hirugarren zutabea baliabideak dira, euskaran inbertitzea, hain zuzen.
«Hiru zutabe hauek ez daude batere sendo. Zutabe ahulak dira eta aldaketak zutabe hauek sendotu egin beharko ditu. Halere, badugu laugarren zutabe bat. Izan ere, hizkuntza bat berreskuratuko da, baldin eta hori nahi duen komunitate bat badago atzean. Herri gogoa, euskaraz bizi nahi duen herria! Eta zutabe sendoa, zutabe irmoa», erantsi zuen, Anaitasuna indar horren adierazle dela gaineratuz.
Hemendik aurrera, mezu hau nork bere esparruan hedatzeko deia egin zuen. Kontseiluak hamahiru proposamen zehatz duen dokumentua helaraziko die alderdi politikoei.
Gara, 2015/04/27
Bazena badena bihurtu da
Ez da ezezaguna Doctrina Christiana lana. Oxforden gordetzen den bigarren edizio 1623an argitaratuaren kopiek eta argitalpen berriagoek ezagun egin dute ikerlarien artean. «Baina kopia txarrekin lan egin izan dugu beti», aitortu du Ekaitz Santazilia Aziti Bihiako kideak. «Ezaguna zen Oxforden bazela bigarren edizioaren ale bat, baina inor joan gabe zegoen bertara. Eta pentsatu genuen ona litzatekeela hara joan, zalantza batzuk argitu, eta edizio haren argitalpen bat egitea».
Hainbat hilabete eman dituzte lan horretan, akatsak zuzentzen, falta ziren zatiak osatzen, bai eta Materraren lan hori testuinguruan kokatzen ere. Eta horretan ari zirela egin zuten topo 1617ko argitalpenaren aipamen batekin, Interneten. «Dorota [Krajewska] lankideak aurkitu zuen erreferentzia bat, Danimarkan, eta hasieran pentsatu genuen oker bat behar zuela izan». Katalogatu eta digitalizatu gabe, barra koderik gabe, halamoduz gordea. Baina han zen. Kopenhagen.
Orain arte ikerlari eta filologo guztiek 1623ko dotrinarekin lan egin badute ere, ezaguna zen sei urte lehenagoko bat ere izan zela. Esteve Materra frantziskotarra zen, eta erlijio ordena horrek XVII. mendean egindako katalogoetan azaltzen da Materra batek 1617an egindako dotrina bat. Horrez gain, 1623ko argitalpenean aipatzen da 1617koa ere. «Zeharkako iturrien bidez, bagenekien existitzen zela obra hori, baina ez genuen ezagutzen».
Haurrentzat egina
Erlijio liburua da Doctrina Christiana, hala 1617ko edizioan nola 1623koan. Baina badira ezberdintasunak bien artean. Izan ere, bigarrena marinelentzat egina dago, eta ekaitza denean zein otoitz egin behar duten azaltzen die. Aurrenekoak, ordea, haurrak ditu helburu, eta, agian horregatik, galdera-erantzun formatuan ematen du kristau ikasbidea. «Alderdi soziolinguistikotik badu bere garrantzia, erakusten duelako garai hartan umeek euskaraz ere ikasten zutela. Gutxienez, dotrina». Bigarren edizioan, berriz, desagertu egin zen haurren aipamen oro.
Obra Danimarkara nola eta noiz iritsi zen ez da jakin orain arte, baina bai, ordea, Charles Etienne Jordanen (Berlin, 1700-1745) bildumakoa izan zela. Hain zuzen ere, aleak Jordanen ex-libris marka darama, jabetza adierazten zuen zigilua. Jordan higanota izan zen, eta liburu bitxiak bildu zituen: «Debekatuak, hizkuntza arraroetan zeudenak… Hil zenean, haren liburuek Europako liburutegietan sakabanatuta bukatu zuten». Leizarragaren Testamentu Berri protestantearen ale bat ere izan zuen Jordanek.
Doctrina Christiana-k aukera emango die filologo eta hizkuntzalariei Lapurdin XVII. mende hastapenetan zein euskara egiten zen aztertzeko. «Interesgarria da ikusteko zer aldatu den eta zergatik. Eta, horrez gain, egilearen beraren gramatika aztertuko dugu, eta alderatuko dugu garai hartako beste egile batzuenarekin, Axularrenarekin adibidez. Zer den antzeko eta zer ezberdin».
Materraz gutxi jakin da orain arte, baina Santaziliak dioenez, litekeena da gaskoia izatea. Kontrarreformaren une gorenean bidali zuten Lapurdira, fede katolikoaren oinarriak zabaltzeko eta gotortzeko. «Ziur aski, predikatzaile ona izango zen, zeren bai baititu beste liburu batzuk frantsesez idatziak». Bertrand d’Eschaux Baionako artzapezpikuak Sarara bidali zuen euskara ikastera, eta, hamabi hilabeteren ondoren, ederki moldatzen zen, «dotrina euskara bikainean» idazteraino. 1623rako, bigarren edizioa kaleratu zutenerako, Euskal Herritik kanpo zen berriz Materra.
1623ko edizioaren ostean, hirugarrena kaleratu zuten 1693an, Baionan, Aita Duroneak egindako idatzi batzuk gehituta. Bada beste edizio bat, hori ere Baionan argitaratutakoa, 1704koa.
