Euskarak nahiko ongi eutsi zion erromatarren inbasioari Euskal Herriko gaurko eremuan, ondoko lurralde eremu zabalak galdu arren.

Erresuma bihurtu zen euskararen gordailu. 1200 urtearen inguruan Gaztelak gaurko Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak osatzen duten eremua kendu zion Nafarroako Erresumari eta gaztelaniatze prozesua hasi zen lurralde horietan, nahiko geldo hasiera batean.

1.512. urtean gaztelaniatze prozesu hori gaurko Nafarroan hasi zen, Gaztelak orduko Nafarroako Erresuma konkistatu ondoren. Nafarroa Beherea izan zen Nafarroako Erresumaren azken tokia, baina azkenean Iparralde osoa Frantziaren menpe geratu zen, indarrez, eta horrek frantseste bidean jarri zituen, Frantziako Iraultzak 1789an eta batez ere 1914-18 epean Lehenengo Mundu Gerrak bultzada handia emanda.

Nafarroan euskararen galera hau besterik ez da izan: Hizkuntz komunitate bat (gaztelaniaduna) euskal hiztun komunitatearen gainean jartzea, honen lurraldean.

Bigarren Gerra Karlista baino lehen, oraindik jende euskalduna gehiengoa zen, baina gerra eta Foruak (antzinako subiranotasunaren aztarnak) galduta, maldan behera joan zen euskara, XX. mendeko lehenengo hamarkadetan Nafarroan gutxiengoaren hizkuntza bihurtu arte. Francoren diktadurak euskararen jazarpena areagotu zuen. Hortik aterata, % 10 inguru ziren euskaldunak Nafarroan.

Euskara eta gaztelania, bi hizkuntzen arteko talka ez da amaitu. Euskara bizirik dago eta berreskuratze prozesuaren aldekoak daude alde batean eta desagertze prozesua bukatu nahi dutenak bestean (hauek, noski, Espainiako Estatuaren laguntzarekin).

Gaur egun, Espainiako Gobernuaren Ordezkaritza dugu Nafarroan (egitura koloniala), baina bertako instituzio ia guztiak gaztelania ardatza dutela jarduten dira.

Nafarroako Gobernuak Osasunbidean puntuatzen zuen euskara eremu euskaldunean eta mistoan, baina epaileek Euskararen Dekretuaren bi artikulu baliogabetu ondoren, eremu mistorako puntuazioa desagertu da. Beraz, euskara soilik Osasunbideak eremu euskalduneko lanpostuetan puntuatuko du (eta ia puntu berberak lor daitezke beste merituekin). Osasunbidetik kanpo (salbuespen anekdotikoak kenduta), Nafarroako Gobernuak ez du puntuatuko euskara, ezta eremu euskaldunean ere. Bitartean, irakasleak kenduta, Nafarroako Gobernuaren administrazioan hizkuntz profil elebiduneko lanpostuak % 1 besterik ez dira.

Irakaskuntzan, euskararen ezagutza unibertsala bultzatzeko oso urruti dugu legea. Eremu euskaldunean A eredua indarrean dago, B eta D ereduekin batera. Eremu mistoan eta “ez euskaldunean” ere hiru ereduak indarrean daude. Eremu mistoan, hala ere, arazoak noizbehinka agertzen dira (Mendigorria, kasu). Eremu “ez euskaldunean” urte askotan debekatuta egon ondoren, tradizio falta da arazoa orain hedatzen joateko (pixkanaka ari bada ere).

PAI (gaztelania eta zenbait ikasgai ingelesez) bultzatu zuen UPNren azken Gobernuak (PSNren laguntzarekin). Horrek D ereduaren eskaera geldiarazi zuen. Oposizioak osatutako laukoa boterera iritsi zenean, ez zen inondik inora gai izan estrategia horri buelta emateko. PAIk irabazitako eremua eremu itxia izan da D ereduarentzat.

Helduen euskalduntze eta alfabetatze mugimenduak eta euskal hedabideek Barcinaren garaiko lehortea gainditu dute, baina diru laguntza batzuk ez dira nahikoa bultzada erabakigarria izateko.

Lan mundua ere hein oso oso handian gaztelaniak hartuta dauka eta horri buelta eman gabe, euskarak jai dauka. Ez dago inolako plangintzarik horri buelta emateko.

Panorama iluna, bai, baina euskaldunak eta euskaltzaleak badira Nafarroan. 1512an hasitako talka ez da amaitu. Borrokan segitzen dugu. Kale erabileran gehiegi nabaritu ez bada ere, Francoren diktaduraren bukaeran baino sendoago dago euskara. Hori bai, horrela izatea ez zen zaila.

Joseba Otano Villanueva (Administrazioan Euskaraz taldeko kidea)

Habiendo estado confinado los últimos días he tenido la oportunidad de ver el informativo de las 14 horas sobre Navarra del primer canal de la televisión pública española, es decir, el noticiario de Telenavarra de toda la vida, algo que por motivos laborales no podía hacer desde hace un buen tiempo.

Mi sorpresa ha sido que dicho informativo ya no termina con un pequeño resumen, pequeñísimo, con las noticias más importantes de la comunidad reseñadas en euskera.Desde el año 1982, más o menos, en que nació Telenavarra, se venía haciendo esta síntesis euskalduna precedida de una alegre música, en plan fanfarre… Así lo recuerdo yo, que, como decían los antiguos, ya peino canas.

Por entonces Euskal Telebista todavía no se veía en Navarra (luego, por mor de diferentes gobiernos de la derecha, se volvió a dejar de ver hasta hace pocos años), de manera que era la única oportunidad que teníamos los euskaldunes de aquí de escuchar por televisión algo en el idioma navarro de nuestros ascendientes, el euskera.

Es por ello que quería manifestar mi profunda decepción al comprobar este hecho, motivado, como decía, por el dichoso virus que me ha tenido encerrado.No sé con exactitud a qué obedece la supresión de este trocito de informativo en uno de los dos idiomas oficiales de esta tierra, siendo además en un medio público, esto es, sufragado con dinero de todos.Mientras hago este escrito me comentan, ya digo que no veo mucha televisión, que a media tarde, en el segundo informativo regional, sí que se da un resumen en euskera, pero no deja de ser algo testimonial y simbólico, dado en un horario de menos audiencia que el de las 14 horas, y para más inri condicionado a que no haya ningún evento tipo Tour de Francia o Vuelta ciclista a España, en cuyo caso se suspende la emisión o bien se proyecta más tarde.

No deja de sorprenderme que esto ocurra con un gobierno progresista (aunque la competencia pueda ser de Madrid, siempre habrá algo que puedan hacer nuestros dirigentes), un gobierno además formado también por miembros de ideología, vamos a llamarlo así, vasquista, al que se le supone una mayor sensibilidad hacia el euskera que la mostrada por anteriores ejecutivos navarristas felizmente superados.

Eskutitz honekin nik izandako sorpresa eta tristura hausnartu nahi dut.Gustokoa izango nuke arduradun batek aldaketa hau egiteko arrazoiak azaltzea…eta bide nabar gustatuko litzaidake ere norbaitek ahal dena egitea berriro berriak euskeraz izateko.

Pello Gurbindo